W piątek, 17 maja, o godzinie 17.00 w Miejsko-Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Choroszczy odbędzie się XXVIII Kawiarenka Historyczna. Będzie ona związana z 80. rocznicą zakończenia bitwy o Monte Cassino, dla Polaków pozostającej ważnym symbolem patriotycznym.
Tytuł aktualnej kawiarenki nawiązuje do wypożyczonej z Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Białymstoku wystawy „Droga na Monte Cassino 1941-1944 w fotografii Ignacego Jaworowskiego”, która będzie udostępniona do końca maja 2024 r. przed siedzibą Miejsko-Gminnego Centrum Kultury i Sportu w Choroszczy.
Następnie historycy-regionaliści, Józef Waczyński oraz Wojciech Jan Cymbalisty będą rozmawiać o sylwetkach wielu mieszkańców gminy Choroszcz, żołnierzy 2 Korpusu Polskiego i uczestników walk o Monte Cassino. Choroszczanie ci zostali przymusowo wywiezieni bądź w inny sposób znaleźli się na terytorium ZSRR, a następnie dołączyli do formującej się armii polskiej, która miała przez Persję (Iran), Irak i Palestynę została skierowana do Włoch do walki z Niemcami. Walki o Monte Cassino były dla Polaków najtrudniejszym i najbardziej krwawym zmaganiem alianckiej kampanii włoskiej. W zbliżającą się 80. rocznicę zakończenia bitwy z pewnością warto przybliżyć wydarzenia tamtych dni oraz tych, którzy brali w nich udział.
Bitwa o Monte Cassino, zwana także w zachodniej historiografii bitwą o Rzym, była etapem kampanii włoskiej prowadzonej przez siły aliantów przeciw wojskom III Rzeszy. Walka o zdobycie obronnych pozycji niemieckich trwała ponad cztery miesiące (od 17 stycznia do 19 maja 1944 r.) i w zasadzie dzieli się na cztery oddzielne bitwy. Niemieckie fortyfikacje na Monte Cassino oraz okolicznych wzgórzach były kluczowym elementem niemieckich fortyfikacji zwanych linią Gustawa. Linia ta miała stanowić przeszkodę, blokującą wojskom alianckim (w ich skład wchodziły głównie oddziały amerykańskie, brytyjskie, w tym kolonialne, francuskie, kanadyjskie, nowozelandzkie, południowoafrykańskie, australijskie, włoskie i polskie) przejęcie środkowych Włoch wraz z Rzymem. Niemcy zakładali, że fortyfikacje powstrzymają aliantów nawet do pół roku, a w tym czasie zbudują kolejną linię obronną, na której będą mogli prowadzić kolejną wyniszczającą atakujących wojska alianckie obronę.
Obie strony rozumiały strategiczne znaczenie posiadania masywu Monte Cassino jako kluczowej pozycji do obrony bądź natarcia na Rzym. Ukształtowanie terenu wybitnie sprzyjało obrońcom, którzy obsadzili wyniosłości i mieli doskonałe pole ostrzału, zaś atakujący posiadali ograniczone możliwości użycia broni pancernej oraz rozwinięcia szyków piechoty. Alianci co prawda zorganizowali desant na tyłach linii Gustawa (desant pod Anzio), jednak nie doprowadził on do oskrzydlenia Niemców. Pozostawał atak frontalny, który wymagał dużych sił i generował znaczne straty w ludziach i sprzęcie.
Od stycznia od marca 1944 r. alianci przeprowadzili trzy ofensywy na niemieckie umocnienia, jednak mimo olbrzymich strat (48 tys. ludzi) nie doprowadziły one do przełamania. Do czwartego ataku jako głównej siły zaplanowano użycie 2 Korpusu Polskiego. Propozycja ta została zaakceptowana przez gen. Władysława Andersa (przy sprzeciwie głównodowodzącego, gen. Kazimierza Sosnkowskiego), który poza celami militarnymi widział propagandową wagę udziału Polaków w zdobywaniu Monte Cassino.
Decydująca bitwa rozpoczęła się 12 maja i trwała przez kilka dni. Polakom udało się złamać opór niemiecki w kluczowych punktach tak, że w nocy z 17 na 18 maja Niemcy, w obawie przed zamknięciem w okrążeniu, wycofali się z Monte Cassino, a następnie z pozostałych punktów obrony na linii Gustawa. Ciężkie walki w trudnych warunkach terenowych i wobec silnej obrony przyniosły 2 Korpusowi znaczne straty: 923 zabitych, 2931 rannych i 94 zaginionych.
Bitwa o Monte Cassino w historiografii jest uważana za fatalnie przemyślaną i wykonaną ze strony alianckiej. Jednak z polskiej perspektywy batalia ta jest nie tylko wskazaniem skali ofiarności i niezłomności żołnierza polskiego, ale też jest symbolem wszystkich Polaków walczących na frontach II wojny światowej poza granicami kraju.